Jan Houtman, vernieuwer van de traditionele Nederlandse merklap

Al eeuwen maken borduursters merklappen, waarbij vaak voorbeelden van vroeger worden nageborduurd. Ongeveer veertig jaar geleden begon Jan Houtman een merklap naar eigen ontwerp te borduren. Zijn merklappen genieten tegenwoordig wereldwijd bekendheid. Het bijzondere is dat hij geen ontwerp vooraf maakte, maar ‘gewoon’ begon te borduren. Het ontwerp kreeg geleidelijk aan vorm. Jan Houtman overleed op 14 juli 2007 in zijn woonplaats Aerdt, waarmee Nederland een van haar invloedrijkste handwerkkunstenaars verloor.

Levensloop

Jan Houtman werd in 1929 geboren en groeide op in Medan, op het eiland Sumatra, Nederlands-Indië. Hij volgde het gymnasium in Duitsland en daarna de grafische school in Amsterdam. Na enige tijd voor een aantal drukkerijen te werken begon hij in 1954 in Arnhem een eigen drukkerij. Zijn grafische vakkennis, waarvan de typografie – de vaardigheid van het vormgeven van teksten – een belangrijk onderdeel uitmaakte, vormde de basis van zijn belangstelling voor de merklap. Toen iemand hem eens een merklap te koop aanbood, won hij deskundig advies in bij Albarta Meulenbelt, de toenmalige conservatrice textiel van het Nederlands Openluchtmuseum, eveneens in Arnhem. Zij raadde hem de aankoop af en kreeg hem enthousiast om eens zelf te proberen een merklap te maken.

We zouden kunnen zeggen: de rest is geschiedenis. Vanaf 1968 maakte Jan Houtman merklappen naar eigen ontwerp. Hij heeft er zo’n honderddertig gemaakt en zeker wanneer je zijn stijl kent, dwingt dat respect af. Een groot deel van zijn werken is tentoongesteld in zijn prachtige huis, de hofstede ‘De Haemmaeker’ in Aerdt (in de buurt van Zevenaar).

De doorbraak

In 1988 organiseerde het tijdschrift Handwerken zonder Grenzen een borduurwedstrijd voor mannen. Hij won toen een prijs met een speciale kerstmerklap. Henriette Beukers, de hoofdredactrice van het tijdschrift, vond dit zo een aardig idee dat zij nog diverse malen een kerstmerklap van zijn hand in Handwerken zonder Grenzen publiceerde. Uitgeverij Cantecleer gaf naar aanleiding daarvan tweemaal een boek met ontwerpen van kerstmerklappen van hem uit.

Jan Houtman – Levensboom 1997.

In 2007 was Jan Houtman, na lange ziekte, weer anderhalf jaar actief met het maken van nieuwe merklappen. Ik heb hem diverse malen op handwerkbeurzen ontmoet, die hij samen met zijn levensgezel Theo Spaan bezocht. Een bijzonder aimabel mens. Een nieuwe ziekte kwam hij helaas niet te boven. Hij overleed op 14 juli 2007, thuis in zijn woonplaats Aerdt.

Eigen stijl

Jan Houtman – Bloemenmerklap 1969.

De ontwerpen van Jan Houtman hebben een duidelijke eigen stijl. Daarmee onderscheiden ze zich van de traditionele merklap, zoals je die in Nederland het meest ziet. Zijn stijl kenmerkt zich door een verfijnde invulling en rijke detaillering, waarbij er weinig ‘witte vlakken’ overblijven. Dit maakt dat je op een merklap van hem niet snel raakt uitgekeken. Men vindt telkens nieuwe, boeiende details. Alhoewel hij een duidelijke eigen stijl heeft, maakte hij zelf daarop ook wel eens een uitzondering. Opvallend is bijvoorbeeld de merklap ‘Fantasie is iets dat velen niet begrijpen’ (2002), die door het gebruik van een groot aantal kleurvakjes een opvallend moderne uitstraling heeft. Het doet vaag aan het werk van de schilder Piet Mondriaan denken.

Bijzondere werkwijze

Jan Houtman – Notenkraker 2000.

Een merklap van Jan Houtman kenmerkt zich ook door een bijzonder goed gevoel voor compositie. Ook daarin herken je de kwaliteit van een echte typograaf. Het bijzondere hiervan is dat hij geen tekening vooraf maakte. Jan Houtman begon gewoon te borduren en liet het werkstuk dan groeien tot het eindresultaat: een merklap met een perfecte compositie. Wie doet hem dat na? Jan gebruikte in de regel een fijne kwaliteit witte aida. Wanneer je bij hem op bezoek kwam terwijl hij aan het borduren was, kreeg je dan ook geen hand. Hij wilde zijn borduurwerk brandschoon houden.

Zijn merklappen waren tot 2013 te bezichtigen in de sfeervolle hofstede ‘De Haemmaeker’ in Aerdt, aan de Aerdtsedijk 10. Het museum is inmiddels gesloten.

De handwerkwinkel Naald & Draad te Roermond verkoopt de patronen van een groot aantal merklappen van Jan Houtman, zie www.naaldendraad.com.

Boeken van Jan Houtman

Kerstmerklappen
Meer kerstmerklappen
Familiemerklappen met borduurpatronen
Merklappen met bloemen met borduurpatronen
Gelegenheidsmerklappen met borduurpatronen
(alle uitgegeven door Uitgeverij Cantecleer, alleen tweedehands verkrijgbaar)

Jan Houtman – Bevrijdingsmerklap.

Aantal keren gelezen: 28924.

by