Shwe chi doe – traditionele wandtapijten uit Myanmar

4 juli 2011 Een reactie

Shwe chi doe (spreek uit: Sjwee jie doo) of Kalaga is een eeuwenoude wijze van wandkleden maken, zoals men die nog steeds in Myanmar (het voormalige Birma) beoefent. Alhoewel Shwe chi doe letterlijk met gouddraad borduren betekent, zijn de wandtapijten met deze naam gemaakt met diverse technieken, zoals borduurwerk, applicatie en quilten. In dit artikel gebruiken we de naam voor zowel de techniek als het wandtapijt.

Oorsprong

Shwe chi doe met een prins op een boot.

Historische bronnen uit de Chinese Tang-dynastie en tempelinscripties in de oude hoofdstad Bagan bevestigen het bestaan van deze techniek sinds meer dan duizend jaar. De oorsprong van de Shwe chi doe stamt waarschijnlijk uit India. De vaak gebruikte naam Kalaga betekent Indiaas tempelkleed. De Indiase techniek van spiegeltjes borduren (Shisha borduurwerk) doet enigszins aan Shwe chi doe denken. Toch is Shwe chi doe een geheel unieke handwerkstijl en veel veelzijdiger dan Shisha borduurwerk.

Over het algemeen is men het erover eens dat de Shwe chi doe techniek zijn hoogtepunt bereikte tijdens de regering van koning Mindon (1853-1878). De Shwe chi doe werden gemaakt voor de koninklijke familie, de adel en de tempels van Myanmar. De vervaardiging vond met name plaats in Mandalay, de laatste koninklijke hoofdstad van Myanmar. Het belangrijkste atelier stond binnen de muren van het koninklijke paleis aldaar.

Het koninklijk paleis in Mandalay - Handwerkwereld

De muur en gracht rondom het koninklijk paleis in Mandalay.

Toen de Engelsen Birma veroverden en de laatste koning Thibaw verbannen werd naar India, stierf de techniek zo goed als uit omdat de vervaardiging van Shwe chi doe’s onder koninklijke patronage stond. In 1954 waren er in Myanmar slechts 64 mensen met kennis van deze techniek. Er was slechts één meester kunstenaar, U Khin, die nog aan het hof had gewerkt. De levering door U Khin van een aantal Shwe chi doe’s aan Jim Thompson, de beroemde zijdekoning in Thailand, heeft waarschijnlijk de doorslag gegeven bij de opleving van deze kunstvorm.

Een kleine Shwe chi doe met een Chinthe.

Onderwerpen van de Shwe chi doe

Oorspronkelijk beeldden de Shwe chi doe’s verhalen af uit de Jataka (het levensverhaal van Boeddha) en in mindere mate de Ramayana en de geschiedenis van Myanmar. De meeste oude Shwe chi doe’s hebben dan ook een horizontaal formaat. Tegenwoordig gebruikt men ook populaire afbeeldingen zoals de olifant, de gestileerde Birmese leeuw chinte en de Birmese sterrentekens. Men treft nu ook vaker kleden aan die vierkant zijn. De kleinere worden soms tot kussenhoes gemaakt.

Sinds de opleving van deze techniek in de laatste decennia worden nog steeds de meeste en mooiste Shwe chi doe’s in Mandalay en omgeving gemaakt. Daarnaast vindt men ook ateliers in Yangon (Rangoon) en zelfs in Chiangmai, Thailand. Omdat Myanmar weinig toerisme kent worden de meeste Shwe chi doe’s via Thailand verkocht. Veel mensen denken daardoor ten onrechte dat het om Thaise wandkleden gaat.

Techniek

Shwe chi doe is een combinatie van technieken, zoals borduren, quilten / trapunto en applicatiewerk. Oorspronkelijke Shwe chi doe’s waren zeer kostbaar door het gebruik van goud- en zilverdraad (Nagahta), gouden en zilveren lovertjes (Kyair) en edelstenen. Tegenwoordig maakt men gebruik van goud- en zilvergekleurd metaaldraad en messing lovertjes. De edelstenen zijn vervangen door al dan niet gekleurd en verhit glas. Deze materialen maakt men nog steeds met de hand in kleine ateliers. Voor de basisachtergrond van het kleed gebruikt men zwart of soms donkerblauw of donkerrood fluweel. De centrale figuren maakt men van een lichte, katoenen stof, welke nadien worden opgevuld met kapok.

Het afwerken van de Shwe chi doe - Handwerkwereld

De laatste stap: Het afwerken van de Shwe chi doe.

Een Shwe chi doe atelier wordt geleid door een meester-kunstenaar, die het ontwerp maakt en leiding geeft aan een groep arbeidsters, die ieder een bepaalde techniek uitoefenen. De artiest maakt het ontwerp en tekent deze op de katoenen stof. De overige, arbeidsintensieve werkzaamheden verricht zijn personeel. In totaal werken soms wel twintig mensen aan één Shwe chi doe.

Productie in vier stappen

De productie bestaat uit de volgende stappen:

1. Als eerste wordt de zwartfluwelen achtergrondstof gespannen op een houten frame. Het ontwerp, bestaande uit de centrale figuren, motieven en borders, tekent de meester-artiest met krijt op het fluweel. Daarna schetst hij de centrale figuren op een katoenen stof die op een ander frame gespannen is. Pas als de centrale figuren geheel zijn versierd met lovertjes en borduurwerk, knipt men ze uit.

Shwe chi doe met olifant.

2. Het fluweel versieren de medewerkers met gouddraad, messing lovertjes en glazen steentjes. De gouddraad kan niet door de stof getrokken worden, omdat dan de metalen bekleding van de katoenen basisdraad af zou stropen. In plaats daarvan zet men de draad met kleine steekjes op de achtergrond vast. De gouddraad wordt daarvoor om een houten spoel of brodse gewikkeld. Verder gebruikt men katoenen, wollen en zijden garens. Borduurwerk past men alleen toe voor fijne details, zoals lijnen op de centrale figuren of de haren van een danser en een paardenstaart.

3. Wanneer de centrale figuren gedecoreerd zijn, worden ze uit de katoenen stof geknipt en op het fluweel vastgezet. Aan de rand houdt men een klein gaatje open, zodat de figuren met een houten stokje met kapok gevuld kunnen worden (trapunto). Bij oude shwe chi doe’s vindt men deze techniek overigens niet terug. Daarna vult men de achtergrond tussen de centrale figuren en de borders op met decoraties van lovertjes en dikke draden.

4. Het gereedgekomen kleed wordt vervolgens van het frame afgehaald, de rand wordt afgewerkt en de achterkant wordt voorzien van een gladde stof om het borduurwerk te beschermen.

Onderhoud

Kussen-kalaga’s voor de toeristische markt.

Shwe chi doe’s zijn zeer kwetsbaar. Je kunt ze niet wassen of stomen. Door het gebruik van natuurlijke materialen kunnen ze verkleuren, waardoor het aan te bevelen is om ze op te hangen op een koele en niet te lichte plaats. Omdat de kleden driedimensionaal zijn, kunnen ze veel stof verzamelen. Het beste is om ze regelmatig met een zachte borstel voorzichtig af te borstelen. De allerbeste bescherming verkrijgt u wanneer ze achter glas worden ingelijst, maar dat haalt ook de charme van het kleed enigszins weg. Bij het inlijsten is het belangrijk dat het kleed goed gespannen wordt, omdat ze door het gewicht de neiging hebben te kreukelen of uit te zakken. Het mooiste is wanneer de stof, behalve aan de rand, ook in het midden wordt vastgezet aan de harde achtergrond, zodat het gewicht goed verdeeld wordt.

Kalaga met een afbeelding van de Lawkanat - Handwerkwereld

Kalaga met een afbeelding van de Lawkanat, Bodhisattva uit het Mahayana-boeddhisme.

Meer informatie

www.siamtraders.com/html/burma/kalaga.html
DVD: Kalagas – Burmese Embroidered Tapestries (circa 45 minuten durende DVD over het productieproces van de Shwe chi doe)
Boek: Old and New Tapestries of Mandalay door Tin Myaing Thein – Oxford University Press