De mola’s van de Kuna indianen uit Panama

De Kuna indianen zijn een inheems volk, dat leeft in de autonome regio Kuna Yala aan de Atlantische oceaan in Panama. Zij hebben door de eeuwen heen hun eigen cultuur goed weten te behouden. Vooral de mola’s die de Kuna indianen maken, de textiele panelen in omgekeerd applicatiewerk die de blouses van de traditionele kleding van vrouwen sieren, zijn wereldwijd bekend. In dit artikel gaan we wat dieper in op de mola’s, wat de betekenis is voor de cultuur van de Kuna en hoe men ze maakt.

De Kuna

Tegenwoordig leven de Kuna in een kuststrook in het noorden-oosten van Panama, aan de Atlantische oceaan. De meeste Kuna wonen vooral op de San Blas eilanden, een groep van ruim 300 eilanden voor die kust. De Kuna komen van oorsprong uit Colombia. Zij trokken, nadat de Spanjaarden rond 1500 de streek kolonialiseerden, naar de binnenlanden van wat nu Panama heet. Daar vestigden zij zich later in de kuststreek en op de San Blas eilanden om het ongezonde klimaat en de muskieten in het tropisch regenwoud te ontvluchten.

In de jaren twintig van de vorige eeuw probeerde de regering van Panama de cultuur van de Kuna te onderdrukken. De Kuna verzetten zich hier actief tegen, uitmondend in een opstand in 1925, die de Kuna wonnen. Sindsdien hebben de Kuna hun eigen, autonome regio, de Kuna Yala of Comarca San Blas, met een eigen systeem van zelfbestuur. De Kuna leven van de landbouw, visvangst en het toerisme. Ook de productie en verkoop van de mola’s speelt daar een rol in. Ze gaan goed om met de externe invloeden. Ze dragen zorg voor een verantwoord gebruik van de natuurlijke hulpbronnen en het behoud van hun eigen cultuur en identiteit.

Cultuur en maatschappij

De Kuna zijn animistisch (alhoewel christelijke zendingsdrift ook hier plaatselijk zijn invloed heeft). Elk object (bomen, planten, dieren, grond) heeft daarbij een praktische en een mythologische identiteit. Dat verklaart ook het respect voor de natuur, die volgens het Kuna-geloof slechts voor verantwoord gebruik aan de Kuna ter beschikking is gesteld. Tradities en mythologie worden mondeling overgedragen via lange, gezongen verhalen tijdens nachtelijke dorpsbijeenkomsten.

De maatschappij van de Kuna is matriarchaal georganiseerd. De vrouw is het hoofd van de familie. Afstamming loopt via de vrouwelijke lijn en na het huwelijk trekt de bruidegom in bij de familie van zijn vrouw en helpt zijn schoonvader. Ook geestelijk is dit zo. In de Kuna-godsdienst is de hoogste heiligheid de aarde, die Grote Moeder wordt genoemd. Het zijn echter de mannen die contact met de geesten hebben, terwijl de vrouwen zich meer met de praktische zaken van het leven bezighouden.

De oorsprong van de mola’s

De mola’s maakten niet altijd deel uit van de cultuur van de Kuna. De ontwerpen van de mola’s baseert men op de tatoeages die de Kuna op hun lichaam aanbrengen. Pas na de Spaanse kolonisatie en onder invloed van missionarissen zijn de Kuna kleding gaan maken met de patronen die ook voor de tatoeages werden gebruikt. Dat gebeurde in eerste instantie in gedrukte vorm, later pas in applicatiewerk. Men denkt dat de oudste mola’s zo’n 150 tot 175 jaar oud zijn.

De patronen die men voor de mola’s gebruikt weerspiegelen het gedachtegoed van de Kuna. Ze zijn gebaseerd op de natuur en de mythologie en bevatten gestileerde afbeeldingen van dieren, planten en de leefomgeving van de Kuna. De ontwerpen evolueren mee met de ontwikkeling van de maatschappij. Moderne mola’s bevatten ook ontwerpen uit tijdschriften, advertenties of dingen uit het dagelijks leven in de grote stad. De meeste patronen zijn echter gebaseerd op de mythologie van de Kuna. Daarbij zegt men wel dat de woorden van mannen de ontwerpen van de vrouwen worden.

Wat zijn mola’s eigenlijk precies? Een mola is een rechthoekig, horizontaal stuk textiel, gemaakt in omgekeerd applicatiewerk. Dat gebruikt men voor de versiering van de blouses die de Kuna-vrouwen dagelijks dragen. Mola’s gaan daarom in paren: een voor- en een achterkant van de blouse. Als er een verschil is tussen de twee, dan gebruikt men de mooiste mola voor de rugzijde van de blouse. De mola wordt alleen gebruikt voor de romp. Schouders en mouwen worden gemaakt van een gekleurde, katoenen stof (zie de foto’s).

 

Hoe maken de Kuna de mola’s?

Een mola maakt men in omgekeerd applicatiewerk. Hierbij worden twee of meer lagen gekleurde katoen van dezelfde maat op elkaar gelegd en vastgestikt. Vervolgens wordt het patroon uitgeknipt uit de bovenste laag stof, zodat op die plaatsen de onderliggende stof zichtbaar wordt. De rand van de bovenste laag stof slaat men naar achteren omgeslagen en met fijne steekjes vastgezet op de eronder liggende stof. In die zin verschilt deze techniek van ‘gewoon’ appliceren, omdat bij die techniek de afbeelding wordt gevormd door kleine stukjes stof vast te naaien op een grotere ondergrond.

Een mola kan bestaan uit twee lagen katoen met een verschillende kleur. Ook meer lagen komen vaak voor, soms meer dan zes lagen stof, waarbij telkens een patroon wordt uitgeknipt en afgewerkt om de kleur daaronder te laten zien. Belangrijk is daarbij het gebruik van fijngeweven katoen, zodat deze niet gaat rafelen. Hoe meer lagen een mola bevat en hoe fijner de afwerking, des te meer tijd kost het om zo’n mola te maken. De tijd, nodig om een mola te maken, varieert van twee weken tot zes maanden. Het is duidelijk dat hoe complexer een mola is, hoe kostbaarder die is, want behalve voor eigen gebruik worden de mola’s tegenwoordig ook aan toeristen verkocht.

Soms gebruikt men voor een onderlaag diverse stukjes stof van verschillende kleuren. Zo krijgen de diverse delen van het uitgeknipte patroon een andere achtergrondkleur. Traditioneel wordt het stikwerk in een eenvoudige steek uitgevoerd met dezelfde kleur garen als de stof, zodat het zo min mogelijk zichtbaar is. Men komt ook geborduurde steken tegen, soms als toevoeging op het in applicatiewerk uitgevoerde patroon.

Patronen

De patronen van mola’s worden ingedeeld in groepen, gebaseerd op de afbeeldingen die ze weergeven. We onderscheiden de volgende groepen van patronen:

Meanders

Meanders, in het Dulegaya, de taal van de Kuna’s, ‘bisu’bisu’ genoemd, wat meanderende steen betekent. Hiermee wordt koraal bedoeld. Ook de kronkelige dorpspaden in de Kuna-dorpen zijn een inspiratiebron voor dit soort mola’s.

 

Oude mola’s

Oude mola’s, in het Dulegaya ‘sergan mola’s’ genoemd en ook wel grootmoeders mola’s. Dit zijn mola’s met abstracte of geometrische patronen, geïnspireerd op de symboliek rond de voorouderverering.

Dierlijke mola’s

Dierlijke mola’s (‘ibdurgan mola’s’). Dit is een grote groep: wel 40% van alle mola’s hebben dergelijke patronen. In de Kuna-mythologie hebben dieren menselijke of symbolische eigenschappen.

 

Mythologische mola’s

De mythologische mola’s (‘pabgan igar’). Deze mola’s bevatten een weergave van een mythologisch verhaal uit de Kuna-traditie.

Er zijn daarnaast mola’s met afbeeldingen van objecten, gereedschappen, huishoudelijke dingen of dagelijkse activiteiten. Bovendien ontwikkelt de mola zich nog steeds, want het is een levende kunstvorm die niet, zoals elders vaak gebeurt, alleen voor toeristen wordt uitgevoerd. Deze moderne mola’s putten hun inspiratie uit het moderne leven, tijdschriften en verhalen over de grote stad van Kuna die in Panama City werken of studeren.

Het maken van mola’s is een mooie, delicate techniek die u best eens zelf kunt proberen. Het aantrekkelijke van deze textieltraditie is dat deze zich nog steeds verder ontwikkelt, zonder dat het oorspronkelijke ervan wordt aangetast.

Meer informatie

Internet

Panama Mola, galerie in Oostenrijk die mola’s verkoopt, ook per post (met dank voor de toestemming voor het gebruik van een aantal foto’s in dit artikel).
Molas, technique, history & the women who make them. Kort artikel met een heleboel verwijzingen naar andere websites over mola’s en de Kuna.
Sheldon Art Galleries
Uitgebreid en prachtig geïllustreerd artikel (PDF) over de Kuna en hun mola’s naar aanleiding van een tentoonstelling in deze galerie, met een uitgebreide bibliografie en verwijzing naar meer websites.

Boeken

Magnificent Molas: The Art of the Kuna Indians, door Michel Perrin. Een diepgaande en rijk geïllustreerde studie over de Kuna indianen en de mola’s, met veel aandacht voor de achterliggende symboliek van de ontwerpen.
Charlotte Patera: Mola Techniques for Today’s Quilters (American Quilter’s Society Publications).
Mola Designs door Frederick W. Shaffer. Bevat ontwerpen van mola-patronen om zelf mola’s te maken.

Instructieve video over hoe mola’s gemaakt worden.

Aantal keren gelezen: 39793.

Deel dit artikel
by