Mythe en werkelijkheid rond het ontstaan van Aran-breien

Een van de populairste breitechnieken is Aran-breien, het breien van kabels en andere driedimensionale patronen, vooral gebruikt voor truien en vesten. De techniek dankt zijn naam aan de Ierse Aran-eilanden, gelegen in de Atlantische Oceaan. Deze eeuwenoude traditie wortelt in de Keltische cultuur en de verschillende gebruikte breipatronen hebben alle een speciale symboliek. De combinatie van prachtig breiwerk met een boeiende geschiedenis maakt dit een perfect onderwerp voor deze weblog. Het onderzoek naar de achtergronden van deze traditie werd een heel verrassende!

De Aran eilanden

Aan de westkust van Ierland, dus aan de Atlantische zijde, liggen in de baai van Galway drie eilandjes: van west naar oost Inishmoor (veruit het grootste eiland), Inishmaan en Inisheer. De eilanden zijn zeer rotsachtig en op sommige plaatsen rijzen de rotsen wel 25 meter recht uit zee omhoog. Het uiterlijk van de eilanden is gevormd in de Late IJstijd.

Door het rotsachtige oppervlak groeien er geen bomen. Landbouwgrond werd van oorsprong verkregen door met losse stenen muurtjes te maken en het zo afgebakende stuk rots werd bedekt met een mengsel van zeewier en zand, waar na een tijd wat gras op wilde groeien en aardappelen werden geteeld. Aardappel- en veeteelt vormden, naast de visserij, de enige economische activiteit op de Aran-eilanden.

Geschiedenis van de Aran eilanden

Archeologisch onderzoek toont aan dat er al 4300 jaar mensen op de eilanden woonden. Er zijn nog bouwwerken te vinden die stammen uit de periode 800 – 400 jaar voor het begin van onze jaartelling. Geschreven geschiedenis toont aan dat de Arans vanaf 1587, tijdens de regering van Elizabeth I, een kroondomein vormden, uitgegeven aan Engelse leenheren. Rond 1744 komen de eilanden in handen van de Digby-familie, totdat de Ierse regering in 1922 de familie voor £ 12.000 uitkocht en het land verdeelden onder de bewoners.

Naast de uiterst benarde leefomstandigheden die de eilanden haar bewoners bood, diende zij nog een aanzienlijk deel van hun beperkte inkomsten af te staan als pacht. Door de vervolging van de katholieke Ieren door de protestante Engelsen vluchtten velen naar deze afgelegen, maar arme gebieden. In 1841, kort voor de beruchte Aardappelhongersnood, leefden op Inishmoor, verreweg het grootste eiland, 2600 mensen. Immigratie, zowel naar het vasteland van Ierland als naar de VS, en hongersnood heeft de bevolking teruggebracht naar circa 800 nu. Visvangst en toerisme (met zo’n 150.000 bezoekers per jaar) zijn tegenwoordig de belangrijkste inkomstenbronnen.

Geschiedenis van het Aran-breien

De straatarme bevolking van de Arans was ongeletterd en de Engelse heren van Aran vertoonden zich nooit op de eilanden. Hierdoor zijn er geen oude schriftelijke bronnen over de leefwijze van de bewoners, laat staan over het Aran-breien. De oudste beschrijving van de Aran-breitechniek zijn behoorlijk recent: boeken van Gladys Thomson (1975), Shelagh Hollingworth (1982) en onderzoek van de Duitser Heinz Edgar Kiewe, gepubliceerd in 1971.

Hieruit komt het volgende beeld van een Aran-trui naar voren: een schipperstrui, gebreid van lokaal gesponnen, ongewassen wol van iets dikker dan DK-dikte, voorzien van complexe, driedimensionale, verticale motieven als kabels, ruiten en diamanten. Het basisontwerp bestaat uit een groot, verticaal paneel in het midden, symmetrisch geflankeerd door kabels aan weerszijden. De wol is traditioneel ongeverfd en dus crèmekleurig, in Iers ‘bainin’ genoemd. Opvallend is dat, in tegenstelling tot veel andere truien van de Britse eilanden, Aran-truien niet rond-, maar platgebreid worden (dus met twee eenpuntige breinaalden).

‘Man of Aran’

Heinz Edgar Kiewe kocht in 1936 in een winkel op het vasteland van Ierland een trui die als oudste voorbeeld van een traditionele Aran-trui kan gelden. Een afbeelding hiervan staat in het boek van Gladys Thomson, Patterns for Guernseys, Jerseys and Arans. Kiewe was, zoals hijzelf schrijft, zeer geïnspireerd door de leefwijze van de Aran-bewoners. Hij leerde die kennen via Robert Flaherty’s documentaire ‘Man of Aran’ uit 1934.

Ondanks het gebrek aan schriftelijke bronnen construeerde hij een geschiedenis van het Aran-breien. Die geschiedenis werd beïnvloed door contacten van Aran-zeevaarders, zover als Marokko, en de invloed van de Kelten, Vikingen en zich op Aran vestigende monniken van elders uit Europa. Tevens verwees hij naar afbeeldingen in het beroemde Book of Kells uit ongeveer het jaar 800, dat breiwerk in Aran-stijl toonde.

Hij beschreef ook hoe iedere familie op de Aran-eilanden zijn eigen, kenmerkende patronen gebruikte. Dat had een belangrijke reden. Als een zeeman in ruwe zee overboord sloeg en verdronk, en zijn lichaam uiteindelijk ergens aanspoelde, kon men het slachtoffer vaak alleen aan de hand van de specifieke patronen van de trui die hij droeg nog herkennen. De familie kon men zo op de hoogte stellen, waarbij die de kleding van de overledene ontving, terwijl men het slachtoffer dichtbij de plaats waar hij gevonden was begroef.

De mythe ontrafeld

Bij het bronnenonderzoek voor dit artikel heb ik onder andere de film Man of Aran bekeken. Bij deze interessante documentaire over het leven op Aran uit 1934 viel mij één ding op: ik zag geen Aran-truien. Nu kan dit aan de kwaliteit van de film liggen: zwart/wit en uit 1934. Eén ding was echter overduidelijk. Ik zag geen enkele lichte, dus bailin-gekleurde trui. Vreemd.

Bij verder onderzoek kwam ik meer ontkenningen van het ‘onderzoek’ van Kiewe tegen. Er bestaat een foto uit ongeveer 1910 van vier mannen van Aran in traditionele kleding van die tijd. De mannen dragen wel degelijk schipperstruien, maar zeker niet wat we tegenwoordig als Aran-truien zouden herkennen. Het zijn meer ganseys, waarschijnlijk van de Schotse eilanden. Duidelijk een commercieel ontwerp, want enkele hebben hetzelfde model. Aannemelijk is dus dat deze truien gekocht zijn en afkomstig van overzee, dus niet gebreid op Aran door een liefhebbende echtgenote. Ook op andere filmbeelden van Aran uit de jaren ’50, ’60 en ’70 zie ik geen schippers die Aran-truien dragen. Hoe kan dat?

Onderzoek van Kiewe

Bedenkt u nog even dat er geen oude schriftelijke bronnen bestaan over het Aran-breien. Hoe Heinz Edgar Kiewe zijn onderzoek verricht heeft is niet duidelijk. Hij is in ieder geval nooit op de Arans geweest. Over de bronnen van zijn onderzoek is niets bekend, waardoor het in wetenschappelijke kringen niet serieus wordt genomen. Zijn verwijzing naar het Book of Kells als oudste ‘bewijs’ dat er al heel lang Aran-breiwerk bestaat is uiterst discutabel. Hij verwees concreet naar de openingspagina van het evangelie van Marcus, waar linksboven een man in een gebreid tuniek in Aran-stijl staat.

Wanneer u de afbeelding hiernaast vergroot ziet u inderdaad een man in een tuniek, maar nergens valt uit af te leiden dat de patronen niet geborduurd, geappliceerd, bedrukt, geweven of eventueel gebreid zijn. Bovendien zijn dit geen Aran-patronen, maar Keltische. Er is immers een duidelijk onderscheid tussen deze twee: Aran-patronen lopen recht door tot de rand van het oppervlak, Keltische patronen zijn altijd afgerond; ze hebben een duidelijk einde of het einde gaat naadloos weer over in het begin (zie het artikel over Keltische patronen op dit webmagazine). Kiewe had overigens een goede reden om het Aran-breien te mythologiseren: in de veertiger jaren organiseerde hij als een van de eersten de grootschalige productie van Aran-truien. Dit Aran-breien geschiedde op de Schotse eilanden, omdat er te weinig breisters waren in Ierland zelf.

Aangespoelde schippers

Over de herkenbaarheid van de slachtoffers van de woeste zee aan de hand van het breisel van hun trui bestaat overigens ook geen enkele schriftelijke bewijsvoering. Er is waarschijnlijk nooit een dode schipper met een Aran-trui aan gevonden, al was het maar omdat Aran-schippers geen Aran-truien droegen. In oudere tijden droegen de mannen van Aran kleding van geweven stof in de natuurlijke wolkleur, indigo geverfd of grijze flannel, geweven met afwisselend natuurlijke en indigo-geverfde wol. In de film Man of Aran is een paar seconden een vrouw te zien die breit: ze breit een sok.

Rond- en platbreien

Het kenmerk van het model van een Aran-trui is dat het platgebreid is. De stukken worden daarna aan elkaar gezet. Dit in tegenstelling tot de meeste schipperstruien van de Britse eilanden, die worden rondgebreid. Met rondbreien kan men veel beter een trui op maat breien en het eindresultaat draagt comfortabeler. Bovendien zijn rondgebreide truien sterker. Er zijn immers geen naden die los kunnen gaan.

Het vraagt echter meer aandacht bij de constructie van de trui, wat het breien tijdrovend maakt. Het ligt voor de hand dat rondbreien gebruikt wordt wanneer de drager in de buurt is om regelmatig de trui in wording te passen. Bij een grootschalig opgezette productie is platbreien makkelijker en sneller. Men kan dan makkelijker de standaardmaten bereiken door de losse stukken breder of smaller en korter of langer te maken.

De oudste Arans

De beste manier om de geschiedenis van een bepaalde kledingstijl te bestuderen, wanneer schriftelijke bronnen ontbreken, is aan de hand van de kledingstukken zelf. In het National Museum of Ireland bevinden zich enkele Aran-truien, welke uitgebreid bestudeerd en beschreven zijn door de bekende Schotse auteur van breiboeken Alice Starmore (in haar boek Aran Knitting).

De Aran-truien in dit museum zijn hoogstwaarschijnlijk niet ouder dan de dertiger jaren van de vorige eeuw. De oudste donatie is van 1937. De herkomst (de naam van de maakster) van deze truien is in alle gevallen onbekend. Overeenkomst van alle onderzochte truien is dat ze (zo goed als) ongedragen zijn en dat ze gebreid zijn van gewassen wol (in tegenstelling tot wat de traditie voorschrijft). Het is onaannemelijk dat ongedragen truien vaak gewassen zijn, waardoor het natuurlijke vet van de wol verdwenen zou zijn. Aannemelijk is dus dat ze van gewassen garen gebreid zijn. De twee vermoedelijk oudste truien zijn geheel of deels rondgebreid, de andere platgebreid.

Waarschijnlijk ontstaan

Nadat Ierland in 1921 onafhankelijk werd van Groot-Brittannië is de Ierse regering zich serieus gaan bezighouden met het welzijn van de bevolking van de Aran-eilanden. Eerste stap was de verlossing van het feodale juk van de Digby-familie. Daarnaast werd de economische ontwikkeling van de Arans en West-Ierland, met name op het gebied van de visvangst, sinds 1891 bevorderd door de Congested Districts Board of Ireland. Deze organisatie zorgde voor de aanleg van steigers, levering van betere vissersboten en het opzetten van een visverwerkende industrie. Voor deze visverwerkende industrie werd grootschalig gebruikgemaakt van arbeidsters van het vasteland van Ierland en de Schotse eilanden. Zeer aannemelijk is dat deze dames hun breinaalden meenamen naar West-Ierland en de Arans.

Breien is een sociale activiteit. Bekend was dat wanneer door slecht weer aanvoer van verse vis niet mogelijk was, de visverwerksters (import en lokaal) in groepen samenkwamen in wat men ‘knitting courts’ noemde: breigroepen. En zoals nu een aantal breisters bij elkaar patronen en technieken uitwisselt, zal dat toen niet anders geweest zijn. Ongetwijfeld hebben de bewoonsters van de Aran-eilanden, waar tot dan slechts sokken werden gebreid, veel opgestoken van de dames uit Schotland en Donegal.

Het raadsel blijft

Hoe zich uiteindelijk de typische Aran-stijl heeft ontwikkeld zal wel altijd in de mist van de geschiedenis verborgen blijven. Schriftelijke bronnen tonen echter aan dat het omslagpunt van gekopieerde Schotse ganseys naar het Aran-breien zoals we die nu kennen, rond 1946 moet liggen. Dat slimme marketeers, waaronder Kiewe zelf, daarna met gebruikmaking van diens mythe over het eeuwenoude Aran-breien, aan de haal zijn gegaan en op het vasteland van Ierland en op de Schotse eilanden een industrie van Aran-truien en -vesten hebben opgezet is inmiddels wel duidelijk. Ongetwijfeld hebben de breisters op de arme Aran-eilanden, het zullen er niet meer dan 200-300 geweest zijn, een graantje meegepikt. De kans dat u ooit een trui afkomstig van de Aran-eilanden in uw handen zult houden is dus uiterst minimaal.

Teleurgesteld?

In die zin is dit een beetje een teleurstellend verhaal geworden: het Aran-breien is niet eeuwenoud, ze zijn zelden als schipperstrui gebruikt en de meeste Aran-truien komen niet van de Arans. Desalniettemin blijft het Aran-breien een mooie breitechniek waar u prachtige truien en vesten mee kunt maken. Het goede nieuws is bovendien dat, ondanks het complex ogende eindresultaat, deze techniek eenvoudig te leren is wanneer u al een beetje brei-ervaring hebt. En bij een traditie die eigenlijk nog relatief kort bestaat, is er geen reden waarom u een Aran-trui voor uzelf of uw naaste niet zou rondbreien. Ikzelf ben in ieder geval zeer tevreden met mijn favoriete, rondgebreide Aran-trui, hierboven afgebeeld.

Meer lezen over Aran-breien

The Sacred History of Knitting – Heinz Edgar Kiewe
Patterns for Guernseys, Jerseys and Arans – Gladys Thompson
Traditional Aran Knitting – Shelagh Hollingworth
Aran Knitting – Alice Starmore

Links

Clan Arans
Een website die de legende van iedere Aran-familie zijn eigen patroon nog levend houdt. Overigens een uitstekende bron van inspiratie.
The Aran Islands
Toeristische informatie over de Aran-eilanden.

Aantal keren gelezen: 46192.

Deel dit artikel
by