Elizabeth Zimmermann en 50 jaar Schoolhouse Press
Meer dan iemand anders heeft Elizabeth Zimmermann de Amerikaanse, en daarmee ook de internationale, brei-traditie beïnvloed. Vijftig jaar geleden publiceerde zij haar eerste nieuwsbrief en legde daarmee de basis voor Schoolhouse Press. Dit is een gespecialiseerde uitgeverij van breiboeken en handel in breigarens en -benodigdheden. Als emigrante uit Engeland maakte zij de Amerikanen bekend met onder andere het rondbreien, continentaal breien, het Elizabeth’s Percentage Systeem (EPS), de gebreide Möbius-sjaal en de Aran breitraditie. Ook een beroemde brei-ontwerper als Kaffe Fassett erkende dat niemand zoveel invloed op zijn breitechniek had als EZ, zoals ze in de breiwereld bekend is.
Levensloop
Elizabeth Zimmermann werd op 9 augustus 1910 in Londen geboren als Elizabeth Lloyd-Jones en groeide op in een ondernemersgezin. Zowel haar moeder als haar tantes van moeders- en vaderszijde waren enthousiaste breisters. Het mag dan ook geen wonder heten dat zij reeds op vroege leeftijd (in 1917) zelf leerde breien. Haar eerste ervaring was met rondbreien. Een trui en een sok, beide gebreid op vier naalden (rondbreinaalden waren er nog niet) en natuurlijk op de Engelse wijze. Een ervaring die indruk maakte: ‘het was of mijn leven begon.’
Een jaar later leerde ze van een Zwitserse gouvernante breien op de continentale of Duitse wijze. Dit viel echter, zo kort na de Eerste Wereldoorlog, in Engeland niet in goede aarde, zodat er thuis gewoon op de Engelse wijze verder gebreid werd. Later breide Elizabeth Zimmermann altijd op de meer efficiënte, continentale wijze. (Bij continentaal breien ligt de draad in de linker hand, bij Engels breien in de rechter hand, zoals ook in Nederland gebruikelijk is.)
Studie in buitenland
Door de kunstzinnige invloed van haar tantes, waarvan er een schilderde, haalde Elizabeth Zimmermann haar ouders over om haar, na de kostschool in Engeland, aan de kunstacademie van Lausanne te laten studeren. Daar vernam zij van verschillende andere studenten dat de academie van Lausanne maar matig was. Die van München was beter en verdiende beslist de voorkeur. Het volgende studiejaar ging zij daarom naar München om haar opleiding daar voort te zetten.
In München leerde zij Arnold Zimmermann kennen, met wie zij zes jaar later zou trouwen. Arnold Zimmermann had een opleiding tot bierbrouwer, maar in het Duitsland van de crisisjaren was het moeilijk om een goede baan te krijgen Daarom was een huwelijk op dat moment geen haalbare kaart. Elizabeth ging alleen terug naar Engeland en vond niet veel later een baan als kindermeisje bij een adellijke familie in Finland.
Emigratie naar de VS
In Duitsland hadden inmiddels (we schrijven 1936) de nazi’s de macht in handen. Arnold Zimmermann had geen sympathie voor het nieuwe regime en raakte, door een opmerking hierover, in de problemen. Hij moest hals-over-kop vluchten en ontsnapte naar het toen nog niet aangesloten Oostenrijk. Daar kwam hij weer in contact met Elizabeth en ontmoette haar in Brussel. Daar deed hij pogingen om werk als bierbrouwer te vinden. Dat lukte niet en uiteindelijk kwamen zij gezamenlijk tot de conclusie dat trouwen en emigratie naar Amerika de beste oplossing was. Na hun huwelijk en een korte huwelijksreis in Engeland, reisden zij naar Amerika om daar als emigrant in het najaar van 1937 voet aan wal te zetten in New York.
De start was, zoals voor de meeste emigranten in die tijd, niet eenvoudig. Daarbij kwam nog dat Elizabeth inmiddels in verwachting van haar eerste zoon was. Met wat geleend geld van een oom van Elizabeth zetten zij een eerste huishouden op. Arnold kreeg snel een baan als bierbrouwer en spaarzaamheid deden de rest. Arnold wisselde nadien enkele malen van brouwerij en het gezin Zimmermann, inmiddels ook twee dochters rijker, verhuisde mee. Uiteindelijk vestigden zij zich in Wisconsin. Aldaar kochten zij een oud schoolgebouw – the Schoolhouse – waar uiteindelijk Elizabeth’s bedrijf werd gevestigd, en nog steeds is.
Een leven lang breien
We zijn met grote stappen door het leven van Elizabeth Zimmermann gegaan en hebben het nog nauwelijks over breien gehad, en dat kan natuurlijk niet. Laat het duidelijk zijn dat de breipennen bij Elizabeth sinds haar zevende jaar nooit meer tot rust zijn gekomen. Natuurlijk kregen de kinderen allemaal een uitgebreide gebreide garderobe. Via een vriendin kwam zij in contact met redacties van verschillende breitijdschriften, waar zij regelmatig patronen aan leverde. Zo maakte zij in 1957 in opdracht van Vogue Knitting een Aran trui. De publicatie daarvan in het tijdschrift was de eerste kennismaking van het Amerikaanse publiek met deze mooie breitechniek.
Breipatronen bestonden in die tijd uit lange reeksen afkortingen, waarbij er werd uitgegaan dat de lezers ervaren breisters waren. Uit eigen ervaring met breisters in de plaatselijke handwerkwinkel bleek wel dat veel mensen hier moeite mee hadden. Elizabeth schreef haar werkbeschrijvingen in een menselijke, humoristische en verklarende stijl en in de rondbreitechniek. Tot haar grote irritatie moest zij vaak bij het in druk verschijnen ontdekken dat haar instructies volledig waren aangepast naar het meer gebruikelijke recht heen-en-weer breiwerk en de ellenlange technische opsommingen van afkortingen.
Eigen uitgeverij
In 1958 publiceerde een garenfabrikant een ontwerp van haar voor een naadloze trui met een ronde pas in Fair Isle patroon. Daarbij waren de instructies weer zo aangepast, dat iemand nooit tot het resultaat zou komen zoals op de hiernaast afgebeelde foto staat. ‘Voortaan doe ik het zelf’, zei ze, en bracht in september 1958 de eerste Nieuwsbrief uit, met de correcte beschrijving van dit patroon als onderwerp. Deze nieuwsbrief bestaat nog steeds, verschijnt nu onder de naam Wool Gathering en wordt sinds 1965 (mede) verzorgd door Elizabeth’s dochter Meg Swansen.
Deze nieuwsbrief stuurde zij in het begin gratis naar klanten van haar breiwolhandel en voor 25 dollarcent verkocht zij die anderen. De eerste verschijning van deze nieuwsbrief, nu ruim 60 jaar geleden, beschouwt men als het begin van Schoolhouse Press, alhoewel de onderneming in het begin ‘Elizabeth Zimmermann Ltd.’ heette. Pas sinds het verschijnen van haar boek Knitting Workshop, in 1981, draagt het de naam Schoolhouse Press.
Breien op TV
In 1964 bracht Elizabeth Zimmermann haar eerste tv-serie over breien uit, getiteld The Busy Knitter. Daarbij werd voor beginners van A tot Z gedemonstreerd hoe een naadloze Raglan trui / vest wordt gebreid in de rondbreitechniek. De serie was zo succesvol dat een vervolg, the Busy Knitter II, er op volgde. Deze keer was een Noorse trui het onderwerp. In 1981 volgde er nog een uitgebreide serie met Elizabeth Zimmermann’s Knitting Workshop. Daarin behandelde ze een groot aantal ontwerpen, vanaf de eerste stappen op breitechniek tot het breien van een Aran trui. Deze laatste serie verscheen ook in boekvorm en op DVD.
Deze tv-series werden uitgezonden via het Amerikaanse publieke bestel en bereikte een miljoenenpubliek. Een hele generatie Amerikaanse breisters groeide zo op met de breilessen van Elizabeth Zimmermann. Haar invloed op het Amerikaanse breien is hierdoor enorm.
Sinds 1974 gaf Elizabeth Zimmermann ook jaarlijks een Knitting Camp. Daarin kunnen in vier weekenden breisters uit heel Amerika hun breitechniek bijspijkeren. Dit jaar vindt de 46ste Knitting Camp plaats onder leiding van Meg Swansen.
Elizabeth Zimmermann heeft vele uitvindingen op breigebied gedaan (door haar unventions genoemd, omdat ze er van overtuigd was dat iemand elders al eens eerder zo iets bedacht moest hebben), waarbij we de belangrijkste u hier niet willen onthouden.
Elizabeth’s Percentage Systeem (EPS)
Het EPS, afkorting van Elizabeth’s Percentage Systeem, is wel haar belangrijkste bijdrage aan de universele breitechniek. Het EPS wordt wereldwijd nog steeds door brei-ontwerpers gebruikt voor het bepalen van de verhoudingen van de diverse onderdelen van een trui of vest. Het gaat er van uit dat de verhoudingen van iemands lichaamsmaten min of meer gelijk zijn, ongeacht de maat die iemand heeft.
Bij de ontwikkeling van het EPS had Elizabeth Zimmermann een belangrijke motivatie, namelijk om breisters de vrijheid te geven om binnen hun persoonlijke breigewoonten en -voorkeuren een methode aan te reiken waarmee ze tot een perfect passend resultaat komen, ongeacht de strakheid, het garen of de naalden waarmee iemand breit. Dit dus in tegenstelling tot veel brei-instructies in boeken en tijdschriften, waarbij dwingend wordt voorgeschreven wat voor garens er gebruikt moeten worden, welke naalden en hoeveel steken en toeren op bijvoorbeeld een stuk van 10 bij 10 cm.
Werkwijze EPS
Het EPS werkt als volgt bij het breien van een trui: meet de borstomvang van degene voor wie de trui wordt. Laten we als voorbeeld 90 cm nemen. 90 is in dit voorbeeld het Basisgetal (B = 90). Brei vervolgens een proeflapje van 10 cm. Stel, u komt met uw eigen breimanier en garen uit op 23 steken per 10 cm, dan is de omvang B = 90, 9 x 10 cm van 23 steken = 207 steken voor de omvang van de trui. Wanneer u voor de ribbels aan de onderkant van de trui 2 recht, 2 averecht moet breien dient B echter door 4 te delen te zijn, dus daar maakt u 208 van: B = 208. Volgens het EPS komt u dan (volgens het eerste model) aan de volgende verhoudingen:
Manchetten 20% van B = 42 steken;
Hals 40% van B = 84 steken;
Bovenkant van de mouw 33% van B = 69 steken;
Aansluiting van de mouw op de romp 8% van B = 17 steken;
Omtrek van de schouders 133% van B = 277 steken.
Het eindresultaat is een perfect passende trui, waarbij u tijdens het breien niet constant naar de brei-instructies hoeft te kijken. U hoeft dus ook niet af te wijken van de keuze voor uw favoriete garens en naalden.
Het principe van het EPS werkt hetzelfde bij het tweede model trui, alleen zijn de verhoudingen anders:
Manchetten weer 20% van B = 84 steken;
Bovenarm nu 50% van B = 104 steken;
Schouder, hals, schouder ieder 1/3 van B = 69 steken. Voor de ribbels van de hals dient het getal door 4 te delen te zijn, dus worden de getallen respectievelijk 70, 68, 70.
Möbius-sjaal
August Ferdinand Möbius (1790 – 1868) was een Duitse wiskundige die bij het grote publiek vooral bekendheid geniet door de Möbius-band. Dit is een driedimensionale vorm, gemaakt van een tweedimensionale strook, waarbij de uiteinden worden aangesloten door één uiteinde eerst een slag te draaien. Hierdoor heeft de verkregen band eigenlijk geen voor- of achterkant, maar slechts één oppervlak. Zien is begrijpen: neem een lange, smalle strook papier, buig de uiteinden naar elkaar toe, maar draai één uiteinde één slag, voordat u de uiteinden aan elkaar plakt. Wanneer u nu met uw vinger het oppervlak volgt zult u merken dat u zowel langs de voor- als achterkant komt. Onze eigen Maurits C. Escher maakte er ooit een tekening van.
Elizabeth Zimmermann vertaalde de Möbius-band naar de gebreide Möbius-sjaal. Het voordeel is dat deze sjaal gewoon als sjaal gedragen kan worden, maar in een handomdraai ook gedrapeerd kan worden naar een sjaal met capuchon. Heel comfortabel in de winter.
Möbius-vest
Een doorontwikkeling van EZ van de Möbius-sjaal is het Möbius-vest. Het aantrekkelijke van dit ontwerp is de uiterste eenvoud: geen averechte steken, slechts één maat (de borstomvang), twee zijnaden en één rugnaad. U hoeft slechts twee stroken te breien en deze met de drie genoemde naden aan elkaar te zetten: klaar. Het vest kan gekeerd worden: op de eerste manier loopt de onderkant van de sjaalkraag over de schouder en wordt dan de zijnaad, gekeerd wordt de rand van de kraag de middennaad van de rug!
Baby’s Surprise Jasje
Elizabeth Zimmermann wordt door breisters liefkozend ‘EZ’ genoemd, wat in het Amerikaans wordt uitgesproken als iezie, oftewel easy = eenvoudig. Haar vindingrijke ontwerpen zijn juist zo sterk omdat ze eenvoudig zijn uit te voeren. Een typisch voorbeeld hiervan is het Baby Surprise Jasje, dat geheel plat wordt gebreid en vervolgens op origami-achtige wijze wordt gevouwen tot een perfect passend en zittend jasje. Zie de foto en klik hier om de ontwikkeling van plat breiwerk tot gevouwen jasje te volgen.
Pi-sjaal
Ook de Pi-sjaal (officiële naam: Pie Are Square Shawl, een Engels woordgrapje) is zo’n ijzersterk ontwerp. De sjaal is rond aan de achterkant, maar recht aan de voorkant, en zeer comfortabel om te dragen. Het maakt gebruik van het gegeven dat een cirkel steeds in omtrek verdubbelt wanneer u meerdert door het aantal steken te verdubbelen, dus 3, 6, 12, 24, enz. De ronde vorm verkrijgt u simpelweg door het aantal meerderingen regelmatig te verdelen. Een mooie sjaal / omslagdoek om in kantbreisel uit te voeren.
Dit is slechts een heel beperkt aantal voorbeelden van ontwerpen van Elizabeth Zimmermann die men wereldwijd nog steeds toepast.
Schoolhouse Press
Elizabeth Zimmermann heeft verschillende boeken met ontwerpen en autobiografische verhalen geschreven, waarvan de latere (sinds 1981) door haar eigen uitgeverij worden uitgebracht. Dit zijn alle klassiekers: haar boek Knitting without Tears is bijvoorbeeld sinds 1971 nooit uit druk geweest. De amusante, humoristische stijl maakt het lezen van haar boeken een feest. Schoolhouse Press brengt ook boeken van andere auteurs uit, zoals van Barbara G. Walker, die onder andere de meest uitgebreide breistekenencyclopedie ter wereld op haar naam heeft staan (de Treasury of Knitting Patterns deel I t/m IV, meer dan 1600 stekenpatronen!) en van EZ’s dochter Meg Swansen.
Overlijden en betekenis
Elizabeth Zimmermann overleed op 30 november 1999 in een ziekenhuis in Marshfield, Wisconsin, na een rijk en gelukkig leven. Zij bracht een revolutie teweeg in het moderne breien. Door haar voorkeur voor het rondbreien creëerde zij ontwerpen met een sterke vorm, waardoor je haar benadering haast ‘beeldhouwkundig’ zou kunnen noemen. Ze beïnvloedde hele generaties van brei-ontwerpers en haar EPS staat aan de basis van duizenden ontwerpen. Haar grote invloed blijkt mede uit het feit dat de New York Times na haar overlijden voor het eerst een in memoriam aan een breister besteedde: Elizabeth Zimmermann.
Haar werk leeft voort in haar boeken, DVD’s, Knitting Camps en de door haar gestichte onderneming, Schoolhouse Press, tegenwoordig geleid door haar dochter Meg Swansen.
Bronnen
Bijzondere dank verschuldigd aan Meg Swansen, die ons onder andere foto’s uit het familie-archief ter beschikking stelde.
Knitting Around door Elizabeth Zimmermann, dat naast haar bekendste ontwerpen haar autobiografie bevat.
The Opinionated Knitter door Elizabeth Zimmermann, bevat de nieuwsbrieven van de eerste 10 jaar.
Websites
Knitting Zimmermann WordPress weblog
Tributes in Memory of Elizabeth Zimmermann
Aantal keren gelezen: 17238.
Deel dit artikelby