Het weven van ikat op Sumba in Indonesië
Op het eiland Sumba, een van de Kleine Sunda-eilanden in Indonesië, maakt men prachtig ikat weefsel. De eeuwenoude weeftraditie op dit eiland vindt men terug in de mythologie van Sumba. Tegenwoordig haalt de Cabrejou Foundation dit weefsel naar Nederland, om uit de opbrengsten van de verkoop op Sumba kleinschalige ontwikkelingsprojecten te steunen. In dit artikel gaan we wat dieper in op de weeftraditie van Sumba: ikat.
Sumba (ook wel: Soemba) is een van de Kleine Sunda-eilanden. Het behoort tot de ruigere gebieden in Indonesië, die door toeristen nog niet ontdekt zijn. Het eiland is relatief klein, nauwelijks een derde van Nederland, maar kent toch regionaal opvallende verschillen. Het oosten is droog, kaal, bekend om zijn paarden en beroemd om zijn kleurige weefsels. Het westen is groener en vruchtbaarder en de textiel die hier men hier produceert heeft nooit een Hollandse kapstok of divan gesierd, doordat de weefsels minder kleurrijk zijn. Ondanks de verschillen beschouwen oost en west zich toch uitdrukkelijk als één volk, met een gezamenlijke geschiedenis, waarin men vertelt hoe ooit een mythische voorouder, een python, het eiland weefde.
De symboliek van het weven van ikat op Sumba
Niet alleen in de Sumbanese mythes is het weven belangrijk. Ook in het dagelijkse leven was en is de weefkunst een belangrijk onderdeel. Door de weefkunst verwierf Sumba internationale bekendheid, net als door haar paarden en sandelhout. Mede door haar schriftloze cultuur komen ideeën en waarden tot uitdrukking in weefsels. Als voorbeeld: baren en weven zijn traditioneel de belangrijkste taken van een Sumbanese vrouw. In beide gevallen creëert zij leven, zij plakt adem en naam, katoen en geest, aan elkaar. Jagen en doden zijn mannentaken, evenals het afwerken van de franje van een weefsel. Plakken en knippen, leven en dood, beeldt men uit in belangrijke mannendoeken. Het leven, de relatie tussen mensen en huizen, bevindt zich in het veilige middendeel van het doek. De dood, de jacht en de wildernis verbeeldt men in de randen van het weefsel.
Ikat en batik
In Indonesië zijn twee belangrijke textieltradities: ikat en batik. Bij batik wordt een stof met was behandeld, zodat de delen die met was zijn bedekt bij het verven ongekleurd blijven. Dit is met name een veelvoorkomende techniek op Java.
Op Sumba gebruikt men echter de ikattechniek. Dat wil zeggen dat men, voorafgaand aan het weven, de draad knoopt en verft. Die delen van de draad die geen kleur moeten krijgen bindt men af. De geweven motieven hebben daardoor geen duidelijke grenzen, zoals bij batik. Op Oost-Sumba versiert men de stof met afbeeldingen van dieren en dergelijke, op West-Sumba met geometrische motieven, zoals die van de mata kari (het buffeloog) en de hura (vleesvork). Cabrejou Foundation werkt echter samen met een groep wevers van Oost-Sumba: de ikat-wevers van Waimarangu.
Wat vaak vergeten wordt is het werk dat vooraf gaat aan het ‘eigenlijke’ weven. Want eerst moet men garen kopen op de markt, neutrale witte draden. Met behulp van verfstoffen kleurt men deze draden dan. Dit gebeurt door de verf in water te koken en daarin de draden mee te laten koken. Wanneer dat gebeurd is wordt het garen in de zon te drogen gehangen en later opgerold. Een heel enkele keer gebruikt men een dynamo om de draden op te rollen. Meestal is het echter handwerk. Het voorbereidende werk met uitrollen en oprollen vergt hierdoor heel wat tijd.
Verschillende weeftechnieken
Wanneer de gekleurde draden opgerold zijn kan het weven beginnen. Over het algemeen zijn er drie manieren.
De schering of ketting zijn de draden in het weefsel die als eerste opgespannen worden tussen twee punten, meestal in een weefraam. Dit weefraam kan vast zijn (beide zijden zijn met elkaar verbonden) of bestaan uit een gedeelte dat aan het lichaam wordt bevestigd en een ander gedeelte dat aan een vast punt (bijvoorbeeld een boom) vast zit. Dit laatste is een heupweefgetouw. De wever zelf trekt dan de draden strak. De inslag zijn de draden die de wever vervolgens aanbrengt (weeft) tussen de opgespannen draden (schering of ketting) door.
Er zijn drie soorten ikats op Sumba, afhankelijk van de methode waarbij alleen de schering, alleen de inslag of beide uit geverfde draden bestaat.
Schering-ikat
Dit is de eenvoudigste (en primitiefste) techniek waarbij alleen de schering is geverfd en de inslag effen is. Het patroon is al voor het weven zichtbaar. Bij deze soort ikat worden in verhouding veel scheringdraden dicht op elkaar gebruikt (daar staat immers het patroon op), waardoor een stugge stof ontstaat.
Inslag-ikat
Voortdurende aandacht van de wever is vereist bij deze techniek omdat het patroon tijdens het weven pas zichtbaar wordt. Alleen de inslag die de wever aanbrengt is geverfd, de opgespannen draden zijn effen van kleur. De stof is soepeler dan de schering-ikat.
Dubbele ikat
Dit is de moeilijkste techniek, omdat zowel schering als inslag voorzien zijn van een geverfd patroon. Deze ikat is het soepelst van de drie omdat er evenveel schering- als inslagdraden zijn per cm². Over een ‘normale’ slendang (schouderdoek) doet een weefster gemiddeld een dag, maar daar is al het voorwerk dan niet bij meegerekend.
Weven voor een beter leven
Tegenwoordig haalt Cabrejou Foundation een deel van deze rijke weeftraditie naar Nederland, in de vorm van geweven kussens uit Sumba. De kussens bevatten echter niet de eeuwenoude symbolen – zoals bijvoorbeeld de python, die op veel ander Sumbanees weefwerk wel te vinden is. Cabrejou Foundation heeft samen de wevers gekozen voor relatief neutrale motieven. De techniek is echter wel dezelfde als die men al eeuwen toepast.
Cabrejou Foundation betaalt aan de wevers een eerlijke prijs voor hun weefsels, verzendt het naar Nederland en laat er hier kussens van maken. Deze worden verkocht via de website van Cabrejou en bij Veldkamp in Apeldoorn. De opbrengst hiervan wordt gebruikt om ontwikkelingsprojecten op Sumba te steunen, zoals een ziekenhuis in Melolo op Sumba. Op deze manier draagt deze eeuwenoude weeftraditie bij aan het welzijn van de plaatselijke bevolking.
Deze video geeft een beeld van het proces van afbinden, verven en weven van ikat op Sumba.
Internet
Meer informatie over de Cabrejou Foundation vindt u op hun website.
Over het weven van ikats op Sumba bestaat een DVD: The Ikats of Sumba, verkrijgbaar via www.how2dvd.co.uk.
Ikatweefsels hangen te koop.
Aantal keren gelezen: 44979.
Deel dit artikelby